سلنیوم Selenium

 

سلنیوم طیف وسیعی از خواص درمانی همچون محافظت در برابر بیماری‌های قلبی ، افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن، به حداکثر رساندن عملکرد تیروئید، کاهش التهاب، پیشگیری از سرطان، کاهش نشانه‌های پیری زودرس، محافظت در برابر آنتی بادی‌ها، افزایش سلامت مو و تعادل هورمون‌ها را دارا می باشد. سلنیوم یک ماده طبیعی است که به طور عمده از خاک، آب و مواد گیاهی مشتق می‌شود. مصرف مقدار زیاد آن سمی است ولی در مقدار کم برای فعالیت سلول‌ها لازم است. سلنیوم به همراه ویتامین “E” سلامت عمومی بدن را تقویت می‌کند و در درمان یا پیشگیری بسیاری از بیماریها مؤثر است.

غنی ترین منابع غذایی سلنیوم احشاء داخلی و غذاهای دریایی، گوشت ماهیچه، غلات و دانه ها، محصولات لبنی، میوه ها و سبزیجات می باشد. میزان محتوای سلنیوم غلات و دانه ها به میزان سلنیوم در دسترس خاک برای جذب بستگی دارد.

سلنیوم علاوه بر نقش آنتی اکسیدانی قوی خود از مسمومیت با جیوه، کادمیوم و نقره جلوگیری می کند همچنین نقش آن در خنثی کردن فلزات سنگین آلوده کننده به اثبات رسیده است.

میزان سلنیوم در بدن از طریق دفع ادراری تنظیم می شود. زمانی که دریافت سلنیوم از رژیم غذایی افزایش یابد دفع ادراری سلنیوم افزایش یافته و تعادل آن در بدن حفظ می شود. در دریافت های بسیار بالای سلنیوم، سلنیوم به فرم بخار از راه بازدم خارج می شود که در این حالت تنفس به یکی از راه های دفعی مهم تبدیل می گردد. در شرایط عادی دفع ادرای عمده ترین مسیری است که متابولیت ها و فرم های دفعی سلنیوم که در کبد یا کلیه تولید شده اند از آن طریق از بدن دفع می گردد. شواهدی مبنی بر دفع مدفوعی سلنیوم موجود نمی باشد.

یکی از اثرات مفید سلنیوم نقش پیشگیرانه این عنصر از سرطان در انسان می باشد. سلنیوم یک عامل محافظتی در مقابل سرطان می باشد.

غلظت سرمی سلنیوم به سرعت بعد از تولد کاهش می یابد و سپس به تدریج تا بزرگسالی افزایش می یابد. در کشورهایی که خاک فقیر از سلنیوم باشد، دریافت سلنیوم از طریق رژیم غذایی کاهش می یابد و افراد در معرض خطر کمبود این ماده معدنی مهم قرار می گیرند.

در موارد مسمومیت با سلنیوم در آمریکا که در اثر فرمولاسیون اشتباه محصولات رخ داده بود علائم مسمومیت با سلنیوم شامل تهوع، اسهال، تحریک پذیری، خستگی، خستگی، نوروپاتی محیطی، ریزش مو، و تغییرات ناخن بود.

بر اساس گزارش های سازمان جهانی بهداشت ([۱]WHO ) RDA[۲] (میزان توصیه‌شده رژیمی) برای سلنیوم ۵۵ میکروگرم برای زنان و ۷۰ میکروگرم برای مردان است. در حال حاضر میزان کمبود سلنیوم در حدود ۱ بیلیون نفر در سراسر جهان تخمین زده‌شده است و این کمبود سلنیوم با توجه به افزایش اتلاف سلنیوم در خاک ‌رو به افزایش است.

نقش سلنیوم در سلامتی انسان بسیار مهم است. سلنیوم یکی از اجزاء انواعی از پروتئین به نام سلنوپروتئین­ها و نیز آنزیم­های مهم بدن است که نقش کلیدی در محافظت در برابر رادیکال­های آزاد^[۳] دارد و بنابراین از نظر سلامتی حائز اهمیت است. مصرف کافی سلنیوم باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه، ریه و پروستات و بیماری­های قلبی و عروقی می­شود. همچنین این عنصر روی عملکردهای سلولی و هورمون­های سیستم ایمنی اثر مثبت دارد.

غذاهای با منشأ حیوانی مانند گوشت و ماهی، منابع اصلی سلنیوم در رژیم غذایی هستند و سلنیوم بیشتری نسبت به حبوبات و محصولات لبنی دارند؛ بنابراین ازآنجاکه نیازهای تغذیه­ای انسان به سلنیوم از طریق منابع گیاهی و حیوانی تأمین می­شود، درنتیجه دریافت سلنیوم در انسان به میزان در دسترس سلنیوم خاکی که ماده غذایی در آن رشد یافته، بستگی دارد. با توجه به اینکه شرایط آب و هوایی مسئول شست‌وشوی سلنیوم و ترکیب­های آن از خاک هستند، میزان این عنصر ممکن است در محصولات کشاورزی به دلیل کمبود آن در خاک یا کاهش زیست­فراهمی کافی نباشد. به طور کلی میوه‌ها و سبزی‌ها دارای مقدار کمی سلنیوم هستند هرچند گیاهان جنس Allium که شامل پیاز، تره‌فرنگی، پیازچه، تره، سیر و همچنین جنس براسیکا که شامل بروکلی و گل‌کلم است، وقتی در شرایط غنی‌شده سلنیوم رشد کنند، می­توانند سلنیوم را در خود ذخیره کنند. همچنین برخی انواع قارچ­ها (موجودات هتروتروف) شامل قارچ خوراکی و مخمر نیز می­توانند سلنیوم را ذخیره کنند.

منابع:

Jones, G. D., Droz, B., Greve, P., Gottschalk, P., Poffet, D., McGrath, S. P., Winkel, L. H. (2017). Selenium deficiency risk predicted to increase under future climate change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(11), 2848-2853.

Suhajda, A., Hegoczki, J., Janzso, B., Pais, I., & Vereczkey, G. (2000). Preparation of selenium yeasts I. Preparation of selenium-enriched Saccharomyces cerevisiae. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology, 14(1), 43-47.

Zhang, X., Liu, C., Guo, J., & Song, Y. (2016). Selenium status and cardiovascular diseases: meta-analysis of prospective observational studies and randomized controlled trials. European journal of clinical nutrition, 70(2), 162.

کتاب تغذیه مدرن در سلامت و بیماری، مبانی تغذیه، درشت مغذی ها و انرژی، مواد معدنی، ویتامین ها، سایر ترکیبات سلامت بخش، ویرایش یازدهم، جلد اول، مترجم و ویراستار: دکتر جلال حجازی. با مقدمه و زیر نظر: دکتر کوروش جعفریان، نوبت چاپ: اسفند

[۱] WHO: World Health Organization

[۲] RDA: Recommended Dietary Allowance

[۳] رادیکالهای آزاد از جمله عوامل زمینه‌ساز بروز بیماریهایی نظیر سرطان هستند.
تهیه کننده : اکبر اکبری : کارشناس حرفه ای تغذیه ورزشی و فیتنس.